Uitkomsten webinarserie Duurzaam Ontwerpen

Wat kunnen we als constructeurs doen om duurzamer te ontwerpen en construeren? Deze vraag stond centraal in de webinarserie Duurzaam Ontwerpen, die VNconstructeurs tussen november 2022 en februari 2023 organiseerde. In dit artikel blikken we terug op de belangrijkste leerpunten en handvatten uit de vier webinars en de fysieke workshop waaruit de serie bestond.

Actuele thema’s

Duurzaamheid is een breed begrip. In de webinarserie werden dan ook veel invalshoeken belicht. Diverse koplopers in de sector deelden hun ervaringen aan de hand van actuele, inspirerende onderzoeken en projecten. Zoals het slim inzetten van traditionele en innovatieve constructiematerialen en hoe je hieraan rekent, en milieubewuste en circulaire ontwerpstrategieën. Daarbij werd specifiek ingegaan op hoe je duurzame constructies ontwerpt voor specifiek gebouwen of juist in de infrastructuur.

Webinars terugkijken?

Heb je de webinars gemist? Geen probleem. Je kunt ze terugkijken. Leden betalen slechts 150 euro voor alle vier de webinars (de prijs voor niet-leden is 300 euro).

Klik hier om dit product te kopen.

Webinar 1: duurzaam ontwerpen voor gebouwen

Het is de hoogste tijd dat constructeurs standaard duurzaam ontwerpen, daarvan zijn we ons inmiddels wel bewust. De gebouwde wereld is voor 10-20% van invloed op de toename van CO2 en daarmee klimaatverandering. IStructE (The Instition of Structural Engineers) in het Verenigd Koninkrijk heeft de afgelopen tijd waardevolle data verzameld waarmee het eenvoudiger wordt om te rekenen aan de CO2-footprint van een gebouw. Daarover sprak Will Arnold (Head of Climate Action, IStructE) in het eerste webinar. Maar, zo stelde hij: “It’s not about how we calculate the environmental footprint, but about how we can reduce it.” Daarmee vatte Arnold het doel van de hele webinarserie treffend samen.

“It’s not about how we calculate the environmental footprint, but about how we can reduce it.” – Will Arnold (Head of Climate Action, The Institution of Structural Engineers)

Mantijn van Leeuwen (Algemeen Directeur, NIBE) maakte de vertaalslag naar de Nederlandse markt. Hij ging in op carbon-budgets die zijn opgesteld door de Dutch Green Building Council voor bepaalde type gebouwtoepassingen. Om klimaatafspraken te kunnen halen, is het zaak om binnen dit CO2-budget te blijven bij het realiseren van gebouwen. Ook vertelde hij wat er komt kijken bij een MPG-berekening. De relevantie daarvan werd kort na het webinar, vlak voor kerst, nog eens onderstreept door de ambities van minister De Jonge van BZK voor het verder aanscherpen van de MPG-eis en om deze ook te gaan toepassen op andere gebouwen dan woningen en kantoren.

Ronald Wenting (Adviseur Constructies & Registerontwerper, ABT) besloot het eerste webinar met drie ontwerpstrategieën voor duurzame constructies:

1. Ontwerp voor een lage milieu-impact.
2. Ontwerp toekomstbestendig voor een lange levensduur.
3. Zorg dat je ontwerp circulair is, bij voorkeur zo hoog mogelijk op de R-ladder (liever constructies hergebruiken dan materialen recyclen).

De volgende stap voor een duurzaam ontwerp is het uitwerken van varianten in verschillende configuraties en materialen. De inzet van parametrische studies is hierbij aan te raden.

Webinar 2: duurzame ontwikkelingen in materialen

In webinar 2 lag de focus op materiaalgebruik. Er valt wat te kiezen voor constructeurs, want zowel in de meer traditionele als innovatieve en biobased constructiematerialen zijn er veel duurzame ontwikkelingen te melden.

Hout is hot! Rob Verhaegh (Adviseur Houtconstructies, Lüning) vertelde over de waardering en steeds efficiëntere en bredere inzet van houtproducten. Zoals het Leko-systeem, waarbij hout in bijvoorbeeld wanden alleen wordt ingezet waar het nodig is, als duurzamer alternatief voor massieve constructie-elementen. Ook ging hij in op lijmgebruik in CLT en de mogelijkheid om te bouwen met droog-gelamineerd hout, een ontwikkeling waar in de nationale milieudatabase nog maar weinig kennis over is. En wat te denken van hele nieuwe toepassingen, zoals houten windmolens? Verder stond Verhaegh stil bij de CO2-heffing op materialen die met fossiele brandstoffen worden geproduceerd en welke veranderingen dat in de nabije toekomst zal opleveren als het gaat om waardering van materialen.

Niki Loonen (Senior Adviseur, ABT) vertelde over CO2-arm beton. Met name het terugdringen van het cementgehalte in beton is van belang voor het drukken van de milieu-impact. Een bijkomende economische drijfveer, het emissiehandelssysteem (ETS) dat de prijs van cement doet stijgen, maakt het extra interessant om het gebruik van cement te reduceren. In Nederland wordt al lange tijd relatief vaak gewerkt met CO2-armer beton door de toepassing van CEMIII (hoogovencement) in plaats van CEMI (portlandcement). Het gebruik van andere vulstoffen in beton kan het CO2-gehalte verder naar beneden brengen. En dan is er nog cementloos geopolymeerbeton, waarmee de eerste toepassingen inmiddels zijn gerealiseerd. Het is hoe dan ook noodzakelijk in de uitvraag eisen te stellen aan de milieu-impact van het betonmengsel, stelt Loonen. Want “zonder vraag geen aanbod, en andersom”.

“Stel in je bestek eisen aan de milieu-impact van het toegepaste betonmengsel. Zonder vraag geen aanbod, en andersom.” – Niki Loonen (Senior Adviseur, ABT)

Stalen elementen lenen zich perfect voor hergebruik en circulariteit. Daarover vertelde Jan-Pieter den Hollander (Bouwen met Staal). Maar ook de productie van staal wordt verduurzaamd door het inzetten van groene energie in elektrische vlamboogovens (electric arc furnaces, EAF). En in de nabije toekomst moet waterstof kunnen worden ingezet voor de productie van staal, zodat kolen niet meer nodig zijn.

Tot slot, stikstofvrij bouwen met biobased materialen. Daan Bruggink (Architect en Eigenaar, Orga Architects) liet zien dat dit nu al kan en presenteerde enkele van zijn projecten, waaronder basisschool De Verwondering en een woningbouwproject in Oirschot.

Webinar 3: circulariteit en bouwlogistiek

Het derde webinar gaf inzicht en handvatten over circulair en demontabel bouwen. Dit vraagt een andere ontwerphouding en om een goed georganiseerde bouwlogistiek. De basisregel hierbij is: maak gebruik van het bestaande en kijk wat je daarmee kan. Dit kun je op diverse manieren invullen, zo bleek tijdens het webinar.

Michiel Visscher (Constructief Ontwerper, Royal HaskoningDHV) ging in op de Karel Doorman in Rotterdam, een appartementengebouw dat met maar liefst 16 verdiepingen is opgetopt. Daarvoor was het nodig het stabiliteitssysteem te veranderen, waardoor de buiging uit de dragende elementen is gehaald en deze een grotere axiale belasting konden hebben. “Ieder gebouw heeft verborgen draagkracht,” aldus Visscher.

“Ga op zoek naar verborgen draagkracht. Ieder gebouw heeft dit.” – Michiel Visscher (Constructief Ontwerper, Royal HaskoningDHV)

Een andere optie is het gebruiken van tweedehands materialen, ofwel het donorskelet. Pim Peters (Directeur, IMd Raadgevende Ingenieurs) liet zien hoe er bij het nieuwe labgebouw BioPartner 5 in Leiden op grote schaal stalen elementen zijn hergebruikt. Ook vertelde Peters over het onderzoeksproject Recreate, waarbij IMd samen met architectenbureau cepezed en Lagemaat (specialist in circulair slopen) is betrokken. In dit internationale project wordt onderzocht hoe en in welke configuratie bestaande prefab-betonelementen opnieuw kunnen worden toegepast. Pim Peters en Jasper Manders (Projectarchitect, Cepezed) gingen vervolgens in op demontabel ontwerpen. Zo werden voor Tijdelijke Rechtbank Amsterdam nieuwe knoopverbindingen ontworpen, die in de toekomst misschien wel de standaard worden.

In de praktijk worden materialen uit reststromen en sloop al steeds vaker gerecycled en opnieuw ingezet als nieuw bouwmateriaal. Willem van den Berg en Rob van Lith (New Horizon) gaven enkele voorbeelden van het oogsten van materialen, zoals van gerecycled beton, metselwerk, gipsplaten en nog vele andere bouwmaterialen.

Webinar 4: duurzaam ontwerpen in de infrastructuur

Het vierde en laatste webinar ging specifiek over duurzaam ontwerpen in de infrastructuur en wat constructeurs hieraan nu al kunnen bijdragen.

Welke duurzame ambities hebben grote opdrachtgevers en welke randvoorwaarden worden er gesteld? Jan van Asten (Technisch Adviseur Duurzaamheid Kunstwerken, Rijkswaterstaat) gaf een toelichting op de ambitie van Rijkswaterstaat: vanaf 2030 alleen maar circulair ontwerpen.

Rob Vergoossen (Leading Professional Concrete Bridges, Royal HaskoningDHV) presenteerde een van de eerste grote toepassingen van hergebruik van betonnen brugliggers.

Het verlengen van de levensduur van stalen bruggen is een andere belangrijke vorm van verduurzamen. Dimitri Tuinstra (Associate Director, Arup) gaf een overzicht van diverse grote stalen bruggen waar de mogelijkheden hiervoor zijn onderzocht.

Workshop

Aanvullend op de vier online webinars, organiseerde VNconstructeurs een fysieke workshop over duurzaam ontwerpen voor de groep deelnemers. Als eerste werd daarin nuttige opheldering gegeven over de talrijke terminologie die er rondom het thema duurzaam bouwen is ontstaan, zoals: LCA, MPG, MKI, embodied carbon.

In een casestudy moesten de deelnemers vervolgens inschatten wat de CO2-footprint van een gepresenteerd referentiegebouw was. En belangrijker: welke maatregelen de meest positieve impact hebben om de CO2-footprint te reduceren. Dit werd gedaan voor een betonnen, stalen en houten gebouw. Al met al was het inschatten van de footprint en de impact van de diverse maatregelen nog geen gesneden koek voor de deelnemers. De workshop was daarmee niet eenvoudig, maar daardoor juist erg leerzaam!

Tot slot

VNconstructeurs kijkt terug op een zeer succesvolle en waardevolle webinarserie Duurzaam Ontwerpen. Namens de organisatie bedanken we alle deelnemers en sprekers voor hun inzet en zeer gewaardeerde ingebrachte kennis. Het onderwerp duurzaamheid houden we de komende tijd hoog op de agenda. We denken na over een vervolg van deze serie. Zodra daar meer over bekend is, communiceren we daarover via onze website, nieuwsbrief en social-mediakanalen. Heb je een suggestie voor een interessante toevoeging aan het programma of wil je een bijdrage leveren? Neem dan contact met ons op via: ln.sruetcurtsnocnvobfsctd@taairaterces.

Volledige programma webinarserie Duurzaam Ontwerpen

Webinar 1: duurzaam ontwerpen voor gebouwen (9 november 2022)

• Opening
  Nils Roovers (Directeur Duurzame Gebouwen, Royal HaskoningDHV, bestuurslid VNconstructeurs).

• The urgency of sustainable design. Why do we have to act now?
  Will Arnold (Head of Climate Action, The Institution of Structural Engineers)

• Milieu-impact van constructies. Wat betekent huidige en toekomstige wet- en regelgeving voor de constructeur?
  Mantijn van Leeuwen (Algemeen Directeur, NIBE)

• Ontwerpstrategieën voor een duurzame constructie. Hoe maakt de constructeur de juiste afwegingen binnen een integraal ontwerp?
  Ronald Wenting (Adviseur Constructies & Registerontwerper, ABT)

Webinar 2: duurzame ontwikkelingen in materialen (23 november 2022)

• Opening
  Lonneke van Haalen (Constructeur/Projectleider, ABT)

• Ontwikkelingen in houtconstructies
  Rob Verhaegh (Adviseur Houtconstructies, Lüning)

• CO2-arm beton
  Niki Loonen (Senior Adviseur, ABT)

• Duurzamer staal
  Jan-Pieter den Hollander (Bouwen met Staal)

• Biobased bouwen
  Daan Bruggink (Architect en Eigenaar, Orga Architects)

Webinar 3: circulariteit en bouwlogistiek (18 januari 2023)

• Opening
  Gerran Lankhorst (Constructeur, Royal HaskoningDHV)

• Hergebruik van constructies. Zoeken naar en activeren van verborgen draagkracht!
  Michiel Visscher (Constructief Ontwerper, Royal HaskoningDHV)

• Het donorskelet. Duolezing, inclusief paneldiscussie.
  Jasper Manders (Projectarchitect, cepezed)
  Pim Peters (Directeur, IMd Raadgevende Ingenieurs)

• Circulair beton. Het sloopbedrijf als oogstbedrijf.
  Willem van den Berg en Rob van Lith (New Horizon)
• Bouwlogistiek van de toekomst. Ontwikkelingen aangaande bouwplaats en logistiek.
  Ruben Vrijhoef (Onderzoeker Bouwprocesinnovaties, TU Delft & Lector Building Future Cities, Hogeschool Utrecht)

Workshop: duurzaam ontwerpen (1 februari 2023, Royal HaskoningDHV Amersfoort)

• Rekenen aan en beïnvloeden van de CO2-footprint van draagconstructies, aan de hand van drie casestudies (in staal, beton en hout). Welke ontwerpkeuzes werken het beste?

Webinar 4: duurzaam ontwerpen in de infrastructuur (15 februari 2023)

• Opening
  Geert Hoogerwaard (Constructeur, IMd Raadgevende Ingenieurs)

• Duurzaamheid in de infrastructuur
  Edwin Thie (Senior Engineer, Arup)

• Ambities en randvoorwaarden vanuit opdrachtgevers
  Jan van Asten (Technisch Adviseur Duurzaamheid Kunstwerken, Rijkswaterstaat)

• Hergebruik van betonnen brugliggers
  Rob Vergoossen (Leading Professional Concrete Bridges, Royal HaskoningDHV)

• Circulaire ‘(Oer)brug’ in Oude IJsselstreek
  Ernst Klamer (Constructief Ontwerper, Royal HaskoningDHV)

• Levensduurverlenging van bestaande stalen bruggen
  Dimitri Tuinstra (Associate Director, Arup)